MediaWiki API result
This is the HTML representation of the JSON format. HTML is good for debugging, but is unsuitable for application use.
Specify the format parameter to change the output format. To see the non-HTML representation of the JSON format, set format=json.
See the complete documentation, or the API help for more information.
{
"compare": {
"fromid": 1,
"fromrevid": 1,
"fromns": 0,
"fromtitle": "Glavna stranica",
"toid": 2,
"torevid": 2,
"tons": 0,
"totitle": "Fizika",
"*": "<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-lineno\" id=\"mw-diff-left-l1\">Redak 1:</td>\n<td colspan=\"2\" class=\"diff-lineno\">Redak 1:</td></tr>\n<tr><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"\u2212\"></td><td class=\"diff-deletedline diff-side-deleted\"><div>'''<del class=\"diffchange diffchange-inline\">Softver MediaWiki je uspje\u0161no instaliran</del>.'''</div></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Op\u0107a fizika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Fizika podjela 1.png|mini|500px|desno|Osnovna podjela fizike.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'</ins>''<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Fizika</ins>'<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'' ([[Starogr\u010dki jezik|gr\u010d]]</ins>. ''<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">\u03c6\u03c5\u03c3\u0131\u03f0\u03ae'', od ''\u03c6\u03c5\u03c3\u0131\u03f0\u03cc\u03c2</ins>'<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">': prirodan, naravan) je temeljna [[Prirodne znanosti|prirodna znanost]] koja se bavi [[materija|materijom]], [[gibanje]]m, [[energija|energijom]] i me\u0111udjelovanjem. Fizikalni zakoni izra\u017eavaju se u [[matematika|matemati\u010dkom]] obliku. U fizici su [[pokus]] (istra\u017eivanje pojava pod uvjetima koji se kontroliraju \u0161to je vi\u0161e mogu\u0107e) i [[teorija]] (koja opisuje fizikalne pojave u obliku pojednostavnjenih matemati\u010dkih modela) komplementarni. Fizikalni pokusi rezultiraju [[Mjerni instrument|mjerenjima]], koja se zatim uspore\u0111uju s [[Prora\u010dun|ra\u010dunatim]] rezultatima \u0161to ih daje teorija. Teorija koja dobro pretkazuje rezultate pokusa u nekom \u0161irem podru\u010dju \u010dini fizikalne zakone. Me\u0111utim, fizikalni zakoni su podlo\u017eni promjenama, zamjenama ili ograni\u010denjima, ako kasniji to\u010dniji i opse\u017eniji pokusi poka\u017eu da je to potrebno. Cilj je fizike pronala\u017eenje zakona koji opisuju tvar, gibanja i energiju, od malenih (mikroskopskih) [[subatomske \u010destice|subatomskih udaljenosti]], na ljestvici iz svakodnevnoga \u017eivota (makroskopskoj), sve do najve\u0107ih udaljenosti (na ekstragalakti\u010dkoj ljestvici). Fizika i [[matematika]] se u mnogo\u010demu isprepli\u0107u tako da bi nepostojanje samo jedne od njih bilo nemogu\u0107e.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=19792 |title=fizika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td class=\"diff-marker\"></td><td class=\"diff-context diff-side-deleted\"><br></td><td class=\"diff-marker\"></td><td class=\"diff-context diff-side-added\"><br></td></tr>\n<tr><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"\u2212\"></td><td class=\"diff-deletedline diff-side-deleted\"><div><del class=\"diffchange diffchange-inline\">Pogledajte </del>[https://www.<del class=\"diffchange diffchange-inline\">mediawiki</del>.<del class=\"diffchange diffchange-inline\">org</del>/<del class=\"diffchange diffchange-inline\">wiki</del>/<del class=\"diffchange diffchange-inline\">Special</del>:<del class=\"diffchange diffchange-inline\">MyLanguage</del>/<del class=\"diffchange diffchange-inline\">Localisation#Translation_resources dokumentaciju </del>o <del class=\"diffchange diffchange-inline\">prilagodbi su\u010delja</del>]</div></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">== Povijest ==</ins></div></td></tr>\n<tr><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"\u2212\"></td><td class=\"diff-deletedline diff-side-deleted\"><div>i [https://www.<del class=\"diffchange diffchange-inline\">mediawiki</del>.<del class=\"diffchange diffchange-inline\">org</del>/<del class=\"diffchange diffchange-inline\">wiki</del>/<del class=\"diffchange diffchange-inline\">Special</del>:<del class=\"diffchange diffchange-inline\">MyLanguage</del>/<del class=\"diffchange diffchange-inline\">Help</del>:<del class=\"diffchange diffchange-inline\">Contents Vodi\u010d </del>za <del class=\"diffchange diffchange-inline\">suradnike</del>] za <del class=\"diffchange diffchange-inline\">pomo\u0107 </del>pri <del class=\"diffchange diffchange-inline\">uporabi </del>i <del class=\"diffchange diffchange-inline\">pode\u0161avanju</del>.</div></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Povijest fizike}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:LeverPrincleple.svg|mini|desno| 250px |[[Poluga]] je \u010dvrsto tijelo koje se mo\u017ee okretati oko neke \u010dvrste to\u010dke, [[Oslonac|oslonca]] ili zgloba i vrijedi: '''F<sub>1</sub>D<sub>1</sub> = F<sub>2</sub>D<sub>2</sub>'''.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Utjecaj fizike na [[filozofija|filozofiju]] u vezi je s konceptualnom osnovom percepcije i razumijevanja [[priroda|prirode]]. Zato se fizika dugo vremena nazivala prirodnom filozofijom (po gr\u010dkoj rije\u010di ''\u03c6\u03c5\u03c3\u0131\u03f0\u03cc\u03c2'') i do 18.\u00a0stolje\u0107a nije bila jasno izdvojena kao zasebna znanstvena disciplina. Na primjer, [[determinizam]] kao filozofska doktrina da je [[svemir]] sli\u010dan nekom slo\u017eenom [[strojevi|stroju]] koji radi strogo kauzalno i kojemu je budu\u0107nost u potpunosti odre\u0111ena njegovim sada\u0161njim stanjem i [[sila]]ma koje u njemu djeluju, ima svoj korijen u [[Klasi\u010dna mehanika|Newtonovoj mehanici]]. Neki filozofski smjerovi ([[materijalizam]]; [[Naturalizam (filozofija)|naturalizam]]; [[empirizam]]) promatraju fiziku kao model filozofskoga istra\u017eivanja. U tom je smislu ekstreman [[logi\u010dki pozitivizam]] sa stavom da bitne postavke treba odrediti jezikom fizike. Iako se ne temelje na sustavnim promatranjima i kvantitativnim provjeravanjima, neke su zamisli [[Anti\u010dka filozofija|anti\u010dkih filozofa]] (primjerice atomska gra\u0111a tvari ili razumijevanje [[Zemlja|Zemlje]] kao [[planet]]a) potvr\u0111ene kasnijim otkri\u0107ima. Na\u010din na koji je [[Arhimed]], putem provjere [[pokus]]ima, do\u0161ao do odre\u0111ivanja zakona [[poluga|poluge]] i [[uzgon]]a teku\u0107ina, o\u017eivljen je u [[renesansa|renesansi]].</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|250px|mini|desno|[[Newtonov zakon gravitacije]]: \"Dva tijela se privla\u010de uzajamno [[sila|silom]] koja je proporcionalna (u skladu) [[Mno\u017eenje|umno\u0161ku]] njihovih [[masa]], a obrnuto proporcionalna [[kvadrat (aritmetika)|kvadrat]]u njihove me\u0111usobne udaljenosti.\"]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Klasi\u010dna fizika ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Klasi\u010dna fizika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Temelje fizike postavili su u 16. i 17.\u00a0stolje\u0107u [[Galileo Galilei]] i [[Isaac Newton]] otkrivanjem zakona mehanike. Osim \u0161to je postavio svoja [[Newtonovi zakoni gibanja|3 zakona gibanja]] (s pomo\u0107u kojih i danas prou\u010davamo gibanja tijela u svakodnevnim uvjetima), Newton je odredio i [[Newtonov zakon gravitacije|Op\u0107i zakon gravitacije]] (koji to\u010dno obja\u0161njava zamr\u0161ena gibanja [[planet]]a, ali je i uzorom za kasnije popisivanje elektri\u010dnih i magnetskih sila). Tako\u0111er, matemati\u010dari poput [[Joseph-Louis Lagrange|Lagrangea]] i [[Leonhard Euler|Eulera]] utvr\u0111uju [[Analiti\u010dka mehanika|analiti\u010dku mehaniku]], te tako mehanici daju \u010dvrst matemati\u010dki temelj i omogu\u0107uju joj sna\u017ean napredak i povezivanje s ostalim poljima fizike. Procvat otkri\u0107a iz toga doba vodi u razvoj klasi\u010dne fizike, koja uz mehaniku obuhva\u0107a i [[termodinamika|termodinamiku]], [[optika|optiku]], [[akustika|akustiku]] te [[elektromagnetizam]].</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">U drugoj polovici 19.\u00a0stolje\u0107a [[James Clerk Maxwell]] postavio je prvo ujedinjenje sila uvo\u0111enjem pojma fizikalnog polja (zaslugu za svoje djelo Maxwell daje svojemu prethodniku [[Michael Faraday|Michaelu Faradayu]], koji je uveo silnice, a ovaj pak za to smatra zaslu\u017enim [[Ru\u0111er Bo\u0161kovi\u0107|Ru\u0111era Bo\u0161kovi\u0107a]] i njegove to\u010dkaste izvore sila). Onda\u0161nje ukupno znanje o [[elektricitet]]u i [[magnetizam|magnetizmu]] Maxwell sa\u017eimlje u 4 zakona elektromagnetizma, koja mu potom omogu\u0107uju predvi\u0111anje postojanja [[elektromagnetski valovi|elektromagnetskih valova]] (godine 1867. predla\u017ee da je i vidljiva [[svjetlost]] elektromagnetski val). [[Maria Sk\u0142odowska-Curie]] otkrila je da se [[kemijski element]]i mogu pretvarati jedni u druge i protuma\u010dila je [[radioaktivnost]] 1898.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Perihelion precession.svg|mini| 250px |desno|Prema [[Op\u0107a teorija relativnosti|Op\u0107oj teoriji relativnosti]], planet u svom obilasku oko Sunca opisuje elipsu koja se polako okre\u0107e u svojoj ravnini (primjer [[Merkur]]ova [[perihel]]a).]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Teorija relativnosti ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[Albert Einstein|Einsteinovom]] [[Posebna teorija relativnosti|specijalnom teorijom relativnosti]] (1905.) omogu\u0107eni su prora\u010duni gibanja na velikim brzinama (blizu [[brzina svjetlosti|brzine svjetlosti]]) i zapo\u010dinje doba moderne fizike (mijenjaju se osnovni pojmovi o [[Prostorvrijeme|prostoru i vremenu]] te se uvodi [[Ekvivalencija mase i energije|ekvivalentnost mase i energije]]). Albert Einstein formulira i [[Op\u0107a teorija relativnosti|op\u0107u teoriju relativnosti]] (1916.), gdje [[gravitacija|gravitaciju]] opisuje zakrivljeno\u0161\u0107u prostora. No dok se ove teorije mogu promatrati kao nadogradnja klasi\u010dne fizike (primjerice, specijalna relativnost kao objedinjenje mehanike i elektromagnetizma), dolazak kvantne mehanike istinska je revolucija.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Li6-D Reaction.svg|300 px|mini|desno| 250px |[[Nuklearna reakcija]] u kojoj [[deuterij]] bombardira [[litij]]-6, a nastaju dvije [[alfa-\u010destica|alfa-\u010destice]] (protoni su prestavljeni crvenim kuglicama, a [[neutron]]i plavim kuglicama)]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Kvantna fizika ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[Kvantna mehanika|Kvantna je mehanika]] utemeljena 1900., kada je [[Max Planck]] uveo diskontinuirana energijska stanja kako bi objasnio [[toplinsko zra\u010denje]] [[Crno tijelo|crnog tijela]]. Tu diskontinuiranost Einstein (1905.) prenosi i na samo zra\u010denje. [[Kvant]]ima elektromagnetskoga zra\u010denja ([[foton]]a energije ''h\u03bd'', gdje je ''h'' [[Planckova konstanta]], a ''\u03bd'' [[frekvencija]] [[Elektromagnetsko zra\u010denje|elektromagnetskih valova]]) on obja\u0161njava [[fotoelektri\u010dni u\u010dinak]]. [[Niels Bohr]] (1913.) postavio je kvantnu teoriju atoma, koje se problemi rje\u0161avaju radovima [[Wolfgang Pauli|Wolfganga Paulija]] (princip isklju\u010denja), [[Werner Heisenberg|Wernera Heisenberga]] (relacije neodre\u0111enosti i mehanika matrica), [[Erwin Schr\u00f6dinger|Erwina Schr\u00f6dingera]] (valna jednad\u017eba) i drugih. To je dovelo do razumijevanja ve\u0107ine [[atom]]skih i molekularnih pojava. Spajanje ideja kvantne teorije i teorije relativnosti ([[Paul Dirac|Paula Diraca]], 1928.) vodi na Diracovu relativisti\u010dku valnu jednad\u017ebu koja uklju\u010duje [[spin]] [[elektron]]a i finu strukturu [[Spektar (fizika)|spektralnih linija]]. Ona istodobno predvi\u0111a postojanje [[Antitvar|anti\u010destice]] elektrona, [[pozitron]]a otkrivenog ve\u0107 koju godinu poslije ([[Carl David Anderson]] 1932.). Dodatna iznena\u0111enja (predvi\u0111anje stvaranja parova \u010destice i anti\u010destice i poni\u0161tenje tih parova uz emisiju [[Gama-\u010destica|gama-zra\u010denja]], kao i predvi\u0111anje elektri\u010dne polarizabilnosti vakuuma u jakim poljima) razja\u0161njena su formulacijom [[Kvantna elektrodinamika|kvantne elektrodinamike]] kao renormalizabilne kvantne teorije polja ([[Richard Feynman]], [[Julian Schwinger]] i [[Shin'ichir\u014d Tomonaga]]). Ta \u0107e teorija, zbog izvanredno preciznog slaganja njezinih predvi\u0111anja s mjerenjima, postati uzorom za opis ostalih fundamentalnih me\u0111udjelovanja.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Nuklearna fizika ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[Enrico Fermi]] oblikovao je teoriju slabog me\u0111udjelovanja 1932. Iste je godine otkriven i [[neutron]], \u010dime je zapo\u010delo istra\u017eivanje [[atomska jezgra|atomske jezgre]]. Kvantna mehanika otkrivena na razini atoma na\u0161la je punu primjenu pri prou\u010davanju nove, [[Jaka nuklearna sila|nuklearne sile]], odgovorne za vezanje [[proton]]a i [[neutron]]a u jezgrama atoma. Uz razumijevanje nuklearne [[spektroskopija|spektroskopije]] i [[nuklearna reakcija|nuklearnih reakcija]] do\u0161lo se i do otkri\u0107a [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]] i [[Nuklearna fuzija|fuzije]] sa zastra\u0161uju\u0107im vojnim primjenama, ali i do obja\u0161njenja podrijetla izvora energije [[zvijezda]] u fuzijskim reakcijama u unutra\u0161njosti zvijezda.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Ostale grane fizike ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">U [[Fizika \u010dvrstog stanja|fizici kondenzirane tvari]] razvijaju se [[poluvodi\u010d]]i i [[tranzistor]]i, obja\u0161njava se [[supravodljivost]] i dolazi do spoznaja o faznim prijelazima i neure\u0111enim sustavima. [[Astronomija]] i [[kozmologija]] do\u017eivljavaju nov pogled, kroz ''prizmu'' [[Veliki prasak|velikog praska]]. Opa\u017eaju se [[kvazar]]i i [[pulsar]]i, ali i [[pozadinsko zra\u010denje]]. [[Teleskop]]i na [[Svemirske letjelice|svemirskim letjelicama]] zbli\u017eavaju kozmologiju i [[Fizika elementarnih \u010destica|fiziku elementarnih \u010destica]]. Na [[Akcelerator \u010destica|sudariva\u010dima \u010destica]] spoznata je [[kvark]]ovska struktura [[hadron]]a i omogu\u0107en razvoj [[Kvantna kromodinamika|kvantne kromodinamike]]. Razvoj [[Ra\u010dunarstvo|ra\u010dunalstva]] dovodi do novih polja istra\u017eivanja kao \u0161to je fizika kaosa, fizika kompleksnih sustava ili neuroznanosti. S elektroslabom teorijom kvantna kromodinamika \u010dini skladnu cjelinu poznatu kao standardna teorija \u010destica i sila. U dana\u0161njoj slici standardnoga kozmolo\u0161kog modela dolazi do pro\u017eimanja tih dvaju standardnih modela u fizici ranoga svemira.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">== Glavna polja i osnove fizike ==</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Aeolipile_illustration.png|mini|desno|250px|[[Heronova kugla]] ili eolipile.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Crab Nebula.jpg|mini|desno| 250px |[[Messier 1|Maglica Rakovica]] je ostatak [[supernova|supernove]] (slika sa [[Svemirski teleskop Hubble|Svemirskog teleskopa Hubble]]).]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[Datoteka:Photoelectric effect in a solid - diagram.svg|mini|250x250px|[[Fotoelektri\u010dni u\u010dinak]] ili '''fotoefekt''' je pojava kod koje djelovanjem [[Elektromagnetsko zra\u010denje|elektromagnetskog zra\u010denja]] dovoljno kratke [[valna duljina|valne duljine]], naj\u010de\u0161\u0107e u [[ultraljubi\u010dasto zra\u010denje|ultraljubi\u010dastom]] podru\u010dju [[spektar (fizika)|spektra]], dolazi do izbijanja [[elektron]]a iz obasjanog materijala, obi\u010dno [[kovine]].]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Leonardo helicopter.JPG|mini|desno| 250px |Skica [[helikopter]]a [[Leonardo da Vinci |Leonarda da Vincija]].]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Hot metalwork.jpg|mini|desno| 250px|Obrada metala u [[kovanje|kova\u010dnici]]. \u017duto-naran\u010dasti \u017ear je vidljiv kao dio [[toplinsko zra\u010denje|toplinskog zra\u010denja]] emitiranog zbog visoke temperature. Svi ostali predmeti na slici tako\u0111er oda\u0161ilju toplinsko zra\u010denje kao i u\u017eareni predmet, ali manje sjajno, i na du\u017eim [[valna duljina|valnim duljinama]] koje ljudsko oko ne mo\u017ee vidjeti. Dakako [[Infracrveno zra\u010denje|infracrvena]] [[digitalna video kamera|kamera]] \u0107e pokazati zra\u010denje. ]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Aerogelflower filtered.jpg|mini|250px|desno|[[Aerogel]] ima [[Toplinska vodljivost|koeficijent toplinske vodljivosti]] ''k'' izme\u0111u 0,004 - 0,04 W/mK.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Translational motion.gif|mini|desno|250px|[[Temperatura]] [[Idealni plin|idealnog plina]] je mjera prosje\u010dne [[kineti\u010dka energija|kineti\u010dke energij]]e molekula.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:X-ray by Wilhelm R\u00f6ntgen of Albert von K\u00f6lliker's hand - 18960123-02.jpg|desno|mini|250px|[[Rendgenske zrake|Rendgenska]] snimka ruke.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Afrikanischer Elefant, Zoo Miami 1.jpg|mini|desno|250px|Slo\u017een jezik [[slon]]ova u velikoj se mjeri zasniva na [[infrazvuk]]u.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Fizika se dijeli na podru\u010dja kao \u0161to su [[mehanika]], [[elektromagnetizam]], [[optika]], [[termodinamika]], [[nelinearna fizika]], [[nuklearna fizika]], [[fizika elementarnih \u010destica]], [[fizika gravitacije]], [[fizika kondenzirane tvari]], [[kvantna optika]], [[atomska fizika|atomska]] i [[molekularna fizika]] i [[plazma (fizika)|fizika plazme]] i tako dalje. Prva \u010detiri podru\u010dja spadaju u [[Klasi\u010dna mehanika|klasi\u010dnu fiziku]], kojoj je osnova razvijena prije 20.\u00a0stolje\u0107a. U 20.\u00a0stolje\u0107u razvijena je [[kvantna fizika]] koja vrijedi na razini atoma, i [[Teorija relativnosti|relativisti\u010dka fizika]], koja je povezana s gibanjem velikim [[brzina]]ma.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Budu\u0107i da fizika istra\u017euje fundamentalna pitanja [[Prirodne znanosti|prirode]], ona utje\u010de na druga podru\u010dja [[znanost]]i, na [[filozofija|filozofiju]] kao i na op\u0107i pogled na svijet, primjenjuje se u [[Povijest tehnologije|tehnologiji]] i [[medicina|medicini]]. Fizikalna se otkri\u0107a koriste u tehni\u010dkim [[inovacija]]ma na primjer otkri\u0107a svojstva [[tranzistor]]a omogu\u0107ila su razvoj [[ra\u010dunalo|ra\u010dunala]] i [[robot]]a, to jest informati\u010dku revoluciju; otkri\u0107e [[rendgensko zra\u010denje|rendgenskog zra\u010denja]] i njegova raspr\u0161enja na [[molekula]]ma omogu\u0107ila su veliki napredak medicine i otkri\u0107e [[Genetika|genetske \u0161ifre]], to jest moderne [[Molekularna biologija|molekularne biologije]]; otkri\u0107e [[laser]]a omogu\u0107ilo je modernizaciju industrije jer su laseri izvanredno prikladno univerzalno oru\u0111e za kompjutorski upravljanu obradbu materijala i tako dalje.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Fizika omogu\u0107uje razvoj moderne tehnologije, a bolja [[tehnika]] i instrumentacija omogu\u0107uju da se sama fizika dalje razvija. [[Matematika]] je jedno od osnovnih oru\u0111a u fizici, a s razvojem ra\u010dunala otvaraju se sve ve\u0107e mogu\u0107nosti kori\u0161tenja matemati\u010dkih metoda u fizici.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Uloga fizike u drugim znanostima rezultirala je formiranjem interdisciplinarnih znanstvenih podru\u010dja kao \u0161to su [[astrofizika]], [[geofizika]], [[biofizika]], kompjutorska fizika, psihofizika, ekonofizika i tako dalje.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Astronomija ili zvjezdoznanstvo ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Astronomija}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Astronomija''' ili '''zvjezdoznanstvo''' ([[Starogr\u010dki jezik|gr\u010d]]. ''\u1f00\u03c3\u03c4\u03c1\u03bf\u03bd\u03bf\u03bc\u03af\u03b1'': zvjezdoznanstvo) je [[znanost]] o [[nebesko tijelo|nebeskim tijelima]] i pojavama u [[svemir]]u te o njegovu ustroju; jedna od najstarijih ljudskih djelatnosti. Astronomija se razvila iz prakti\u010dnih potreba i zadr\u017eala je i dalje taj svoj prakti\u010dni zna\u010daj (izradba [[kalendar]]a, odre\u0111ivanje [[Vrijeme (fizika)|to\u010dnog vremena]], [[Sferna astronomija|to\u010dnog polo\u017eaja]], </ins>[<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[orijentacija]] pri putovanju, osobito na moru i u zraku). Izvanredno dug razvoj astronomije kao egzaktne [[prirodne znanosti]], niz otkri\u0107a i uspjesi \u0161to ih je postizala u ispravnom tuma\u010denju prirodnih pojava omogu\u0107ili su da se pravilno ocijeni njezina uloga pri upoznavanju svijeta koji nas okru\u017euje. Zato se rezultati njezinih istra\u017eivanja mogu upotrijebiti kao oslonac znanstvenom, naprednomu nazoru o svijetu u borbi protiv neznanstvenih shva\u0107anja.<ref>{{Citiranje weba |url=</ins>https://www.<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">enciklopedija</ins>.<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">hr</ins>/<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Natuknica.aspx?ID=4319 |title=astronomija |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2014.}}<</ins>/<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Astronomija se bavi opa\u017eanjem i obja\u0161njavanjem pojava izvan [[Zemlja|Zemlje]] i njezine [[atmosfera|atmosfere]]. Astronomija prou\u010dava porijeklo, razvoj, fizi\u010dka i [[kemija|kemijska]] svojstva [[nebesko tijelo|nebeskih tijela]]: [[zvijezda]], zvjezdanih sustava, [[planet]]a, [[crne rupe|crnih rupa]] i drugih objekata u [[svemir]]u, kao i procesa koji se doga\u0111aju u njima. Osobe koje se bave astronomijom zovu se [[astronom]]ima ili zvjezdoznancima. Astronomija je jedna od znanosti u kojima [[amaterska astronomija|amateri]] jo\u0161 uvijek imaju posebnu ulogu u otkrivanju i promatranju tranzicijskih [[pojava]].</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Rije\u010d astronomija potje\u010de iz [[starogr\u010dki jezik|starogr\u010dkog]] i u slobodnom prijevodu zna\u010di \u201ezakon(i) zvijezda\u201d. Astronomiju treba razlikovati od [[astrologija|astrologije]] koja je [[pseudoznanost]] o predvi\u0111anju ljudske sudbine promatranjem putanja zvijezda i planeta.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Klasi\u010dna fizika ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Klasi\u010dna mehanika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Klasi\u010dna fizika''' je podru\u010dje fizike razvijeno prije godine 1900. i utemeljena je na Newtonovim zakonima mehanike ([[Newtonovi zakoni gibanja]] i [[Newtonov zakon gravitacije]]) i [[Maxwellove jednad\u017ebe|Maxwellovim jednad\u017ebama]] elektromagnetizma, a tu spadaju</ins>: <ins class=\"diffchange diffchange-inline\">mehanika, termodinamika, \u00a0statisti\u010dka fizika, \u00a0kineti\u010dka teorija plinova, \u00a0elektromagnetizam, akustika i\u00a0optika. Potkraj 19.\u00a0stolje\u0107a teorije klasi\u010dne fizike nisu mogle objasniti tada opa\u017eene eksperimentalne pojave:\u00a0[[fotoelektri\u010dni u\u010dinak]] (emisiju [[elektron]]a iz [[metal]]a pod djelovanjem [[svjetlost]]i), [[Comptonov u\u010dinak]] (raspr\u0161enje svjetlosti na [[elektron]]u), [[toplinsko zra\u010denje]] ugrijanih krutih tijela (zra\u010denje [[Crno tijelo|crnog tijela]]), \u00a0linijski [[Spektar (fizika)|spektar]] atoma i neovisnost\u00a0[[brzina svjetlosti|brzine svjetlosti]] o brzini gibanja izvora svjetlosti ([[Michelson-Morleyev pokus]]). Obja\u0161njavanje tih pojava dovelo je do\u00a0kvantne mehanike i\u00a0relativisti\u010dke fizike.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=69776 |title=klasi\u010dna fizika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}<</ins>/<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Mehanika ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Mehanika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Mehanika''' ([[Latinski jezik|kasnolat]]. ''mechanica''\u00a0<\u00a0[[Starogr\u010dki jezik|gr\u010d]]. ''\u03bc\u03b7\u03c7\u03b1\u03bd\u03b9\u03f0\u1f74'' [''\u03c4\u03ad\u03c7\u03bd\u03b7''], od ''\u03bc\u03b7\u03c7\u03b1\u03bd\u03b9\u03f0\u03cc\u03c2'': domi\u0161ljat) je grana fizike koja prou\u010dava tijela u [[gibanje|gibanju]]. \u00a0Klasi\u010dna mehanika dijeli se na [[kinematika|kinematiku]], [[dinamika|dinamiku]] i [[statika|statiku]]. Kinematika se bavi geometrijom gibanja tijela bez obzira na uzroke gibanja; postavlja vezu me\u0111u elementima gibanja ([[putanja]], [[brzina]], [[ubrzanje]] i tako dalje) te prou\u010dava posebnosti razli\u010ditih vrsta gibanja (translacija, rotacija, sferno gibanje i sli\u010dno). Dinamika se bavi djelovanjem [[sila]] na tijelo kao uzrokom gibanja; postavlja jednad\u017ebe gibanja i op\u0107e zakone dinamike, kao \u0161to su zakon [[kineti\u010dka energija|kineti\u010dke energije]], zakon [[koli\u010dina gibanja|koli\u010dine gibanja]], kineti\u010dkoga momenta i sli\u010dno. Statika prou\u010dava ravnote\u017eu tijela i postavlja uvjete za sile kako bi se ta [[Ravnote\u017ea (mehanika)|ravnote\u017ea]] uspostavila. Prema tijelima kojih gibanje odnosno ravnote\u017eu prou\u010dava, mo\u017ee biti: mehanika krutih tijela, mehanika \u010dvrstih tijela ili [[nauka o \u010dvrsto\u0107i]], te [[mehanika fluida]] ([[hidromehanika]]; [[aeromehanika]]). Mehanika krutih tijela bavi se prou\u010davanjem gibanja i ravnote\u017ee tijela kod kojih se relativni polo\u017eaj to\u010daka tijela ne mijenja. \u010cesto je dovoljno prou\u010davati samo gibanje [[te\u017ei\u0161te|te\u017ei\u0161ta]], \u0161to se onda svodi na mehaniku \u010destice (materijalne to\u010dke). Mehanika \u010dvrstih tijela ili [[nauka o \u010dvrsto\u0107i]] prou\u010dava promjene oblika (pomaci, [[deformacija|deformacije]]) i unutra\u0161nje sile ([[naprezanje]]) \u010dvrstih tijela, koja mogu biti [[elasti\u010dnost|elasti\u010dna]], [[plasti\u010dnost|plasti\u010dna]], visokoelasti\u010dna i sli\u010dno. Zakone mehanike primijenjene za potrebe [[gra\u0111evinarstvo|gra\u0111evinarstva]], [[strojarstvo|strojarstva]], [[Brodogradnja|gradnje brodova]], zrakoplova i tako dalje prou\u010dava primijenjena ili tehni\u010dka mehanika. Specifi\u010dna su podru\u010dja mehanike [[nebeska mehanika]] i [[statisti\u010dka mehanika]], a prema metodi rje\u0161avanja problema razlikuje se i eksperimentalna mehanika.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=39893 |title=mehanika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Termodinamika ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Termodinamika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Termodinamika''' je dio nauke </ins>o <ins class=\"diffchange diffchange-inline\">toplini koji prou\u010dava pretvorbu [[toplina|topline]] u [[mehani\u010dki rad</ins>]<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">] i obratno. Osniva\u010dem moderne termodinamike smatra se [[Nicolas L\u00e9onard Sadi Carnot]], koji je u svojem eseju ''Razmi\u0161ljanja o pokreta\u010dkoj mo\u0107i vatre'' ([[Francuski jezik|fran]]. ''R\u00e9flexions sur la puissance motrice du feu'', 1824.) dao principe rada idealnoga [[Toplinski stroj|toplinskoga stroja]]. Eksperimentalne osnove termodinamike postavio je [[James Prescott Joule]] u nizu [[pokus]]a (1840. \u2013 1843.), koji su nedvojbeno dokazali da se prijelaz rada u toplinu odvija uvijek po istim kvantitativnim zakonima. Bit termodinamike \u010dine njezini osnovni zakoni:</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* '''Nulti zakon termodinamike''' odre\u0111uje [[temperatura|temperaturu]] kao funkciju stanja sustava. Ako su dva sustava u ravnote\u017ei s tre\u0107im, onda su i me\u0111usobno u ravnote\u017ei. Ta postavka tra\u017ei da su im u tom slu\u010daju i jednake temperature. </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[Prvi zakon termodinamike]] izveo je [[Hermann von Helmholtz]] (1847.) na temelju Jouleovih i Carnotovih radova. Prema tom je zakonu zbroj koli\u010dina topline </ins>i <ins class=\"diffchange diffchange-inline\">mehani\u010dkog rada u zatvorenom sustavu stalan. Zakon se dakle bavi pretvorbom toplinske </ins>[<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[energija|energije]] u mehani\u010dku.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[Drugi zakon termodinamike]] upu\u0107uje na smjer u kojem se odvija pretvorba toplinske energije u mehani\u010dku. Do toga je zakona do\u0161ao ve\u0107 Carnot 1824. On je prou\u010davao idealne uvjete prelaska topline u rad i zaklju\u010dio da su za prelazak topline u rad potrebna dva spremnika topline na razli\u010ditoj temperaturi; prelaskom topline iz toplijega spremnika u hladniji samo se dio topline pretvara u rad, a ostatak topline prelazi u spremnik ni\u017ee temperature (gubitak). Bit je drugoga zakona termodinamike da se pri prelasku topline u rad dio topline uvijek gubi.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Prva dva zakona termodinamike mogu se odrediti i kao nemogu\u0107nost ''perpetuuma mobile'' ([[Latinski jezik|latinski]]: neprestano pokretljivo) 1. i 2. vrste: perpetuum mobile 1. vrste bio bi toplinski stroj koji bi radio bez ulaganja energije, a perpetuum mobile 2. vrste bio bi stroj koji bi toplinu iz jednoga spremnika izravno i bez posrednika pretvarao u rad. Neostvarivost ''perpetuuma mobile'' obiju vrsta iz mnogobrojnih pokusa je dokaz za prvi i drugi zakon termodinamike.<ref>{{Citiranje weba |url=</ins>https://www.<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">enciklopedija</ins>.<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">hr</ins>/<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">natuknica.aspx?ID=60967 |title=termodinamika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}<</ins>/<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Statisti\u010dka fizika ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Statisti\u010dka fizika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Statisti\u010dka fizika''' je grana [[Teorijska fizika|teorijske fizike]] koja obja\u0161njava makroskopska svojstva tvari kao posljedicu zakona gibanja [[atom]]a i [[molekula]]. Njezina je osnovna pretpostavka da se promatrani fizikalni sustav sastoji od velikoga broja \u010destica. Odstupanja od termodinami\u010dkog opisa su to ve\u0107a, ili vjerojatnija, \u0161to je sustav manji. Makroskopske veli\u010dine ([[tlak]], [[temperatura]] te iz njih izvedene veli\u010dine poput [[Toplinska vodljivost|toplinske vodljivosti]]) uvode se s pomo\u0107u prosje\u010dnih vrijednosti mehani\u010dkih parametara \u010destica (polo\u017eaj, [[brzina]], [[koli\u010dina gibanja]], [[kineti\u010dka energija]]) u\u00a0faznom prostoru.<ref>{{Citiranje weba |url=https</ins>:/<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">/www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=57895 |title=statisti\u010dka fizika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Kineti\u010dka teorija plinova ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Kineti\u010dka teorija plinova}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Kineti\u010dka teorija plinova''' je tuma\u010denje makroskopskih svojstava [[plin]]ova na temelju gibanja njihovih molekula. Osnovne su postavke teorije</ins>: \u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[molekule]] su najmanji djeli\u0107i tvari koji sadr\u017ee kemijska svojstva makroskopske tvari; </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* molekule su u stalnom, kaoti\u010dnom gibanju ([[kineti\u010dka energija]] molekularnoga sustava predstavlja [[toplina|toplinu]]); </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* me\u0111usobno djelovanje molekula i njihovo djelovanje na stijenke posude u kojoj se plin nalazi mo\u017ee se smatrati, na bazi klasi\u010dne mehanike, kao sudari; </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* zbog velikoga broja molekula primjenljive su metode statisti\u010dke fizike.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Ako se zanemari me\u0111usobno djelovanje molekula, govori se o idealnom plinu, </ins>za <ins class=\"diffchange diffchange-inline\">koji se jednostavno izra\u010dunavaju temeljne termodinami\u010dke veli\u010dine: tlak, temperatura i specifi\u010dni [[toplinski kapacitet]]. Kineti\u010dkom teorijom plinova obja\u0161njavaju se i druge pojave, primjerice\u00a0[[difuzija]],\u00a0[[Brownovo gibanje]],\u00a0[[viskoznost]] i\u00a0[[toplinska vodljivost]]. Za [[Realni plin|realne plinove]] teorija daje ili pribli\u017ene rezultate, primjenljive u odre\u0111enom rasponu temperatura i tlakova, ili se u razmatranje moraju uklju\u010diti [[potencijalna energija]] te svojstva molekula koja utje\u010du na njihovo me\u0111udjelovanje i koja, op\u0107enito uzev\u0161i, ovise o temperaturi.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=31495 |title=kineti\u010dka teorija plinova |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Elektromagnetizam ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Elektromagnetizam}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Elektromagnetizam''' je grana klasi\u010dne fizike koja istra\u017euje uzroke i uzajamnu povezanost [[Elektricitet|elektri\u010dnih]] i [[Magnetizam|magnetskih]] pojava, obja\u0161njava svjetlosne pojave i zakone optike te sve ostale vrste\u00a0[[Elektromagnetsko zra\u010denje|elektromagnetskih valova]]. Razvoj elektromagnetizma zapo\u010deo je po\u010detkom 19. stolje\u0107a pokusima\u00a0[[Hans Christian \u00d8rsted]]a i\u00a0[[Michael Faraday]]a, pro\u0161irio se teorijskim radovima\u00a0[[James Clerk Maxwell]]a, koji je sve zakonitosti elektromagnetizma sa\u017eeo u 4 jednad\u017ebe ([[Maxwellove jednad\u017ebe]</ins>]<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">), pokusima i teorijskim radovima\u00a0[[Hendrik Antoon Lorentz]]a i\u00a0[[Heinrich Rudolf Hertz]]a, a vrhunac je dosegnuo u specijalnoj teoriji relativnosti\u00a0[[Albert Einstein]]a.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=17627 |title=elektromagnetizam |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Optika ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Optika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Optika''' (prema [[Starogr\u010dki jezik|gr\u010d]]. ''\u1f40\u03c0\u03c4\u03b9\u03f0\u1f74'' [''\u03c4\u03ad\u03c7\u03bd\u03b7'']: [znanost] o vidu) je grana fizike koja se bavi svojstvima i \u0161irenjem [[svjetlost]]i te me\u0111udjelovanjem svjetlosti i tvari. Svjetlo\u0161\u0107u se naziva elektromagnetsko zra\u010denje koje se sastoji od vidljivoga dijela spektra elektromagnetskih valova s rasponom [[valna duljina|valnih duljina]] od 380 do 780\u00a0[[metar|nm]], koje ljudsko oko razlikuje kao boje, od ljubi\u010daste s najmanjom do crvene s najve\u0107om valnom duljinom. U \u0161irem smislu, optika se bavi i [[Infracrveno zra\u010denje|infracrvenim]], [[Ultraljubi\u010dasto zra\u010denje|ultraljubi\u010dastim]], a djelomice i [[Rendgenske zrake|rendgenskim zra\u010denjem]]. Klasi\u010dna se optika dijeli na geometrijsku i valnu (fizikalnu) optiku, dok su novije grane nelinearna, neslikovna i kvantna optika.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=45342 |title=optika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Akustika ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Optika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Akustika''' (gr\u010d. ''\u1f00\u03f0\u03bf\u03c5\u03c3\u03c4\u0131\u03f0\u03cc\u03c2'': slu\u0161ni) je grana fizike koja se bavi\u00a0prou\u010davanjem nastajanja, \u0161irenja i osjetom\u00a0[[zvuk]]a. Izvori zvuka su tijela koja titraju [[frekvencija|frekvencijom]] od 16 do 20\u00a0000\u00a0[[Hz]] u nekom elasti\u010dnom sredstvu, na primjer\u00a0napeta struna ili\u00a0glazbena vilica u zraku. Najjednostavniji je oblik titranja izvora zvuka\u00a0harmoni\u010dko titranje. Harmoni\u010dko titranje stvara harmoni\u010dke\u00a0valove. \u010cisti [[ton]] nastaje ako se frekvencija titranja ne mijenja. Slo\u017eeni tonovi sadr\u017ee vi\u0161e frekvencija. Po Fourierovu teoremu slo\u017eeni ton mo\u017ee se prikazati kao zbroj [[sinus]]nih titranja osnovnom frekvencijom (''\u03bd<sub>0</sub>'') i vi\u0161im harmonicima frekvencije ''n\u00a0\u00b7\u00a0\u03bd<sub>0</sub>,'' (''n''\u00a0=\u00a01, \u00a02, \u00a03, \u00a0...). \u0160um je posljedica potpuno nepravilna titranja. Valovi nastali titranjem izvora frekvencijom ve\u0107om od 20&nbsp;kHz opisuju se kao\u00a0[[ultrazvuk]] (mogu ih \u010duti neke \u017eivotinje, na primjer psi i\u00a0\u0161i\u0161mi\u0161i), a\u00a0frekvencijom manjom od 16&nbsp;Hz kao\u00a0[[infrazvuk]] (mogu ih \u010duti na primjer patke i slonovi).</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Brzina zvu\u010dnih valova\u00a0ovisi o sredstvu kroz koje se ti valovi \u0161ire. Tako je [[brzina zvuka]] u zraku ([[tlak]]a 101,3\u00a0kPa i [[temperatura|temperature]] 0&nbsp;\u00b0C) 331&nbsp;m/s, u vodi 1485&nbsp;m/s, a u staklu 5500&nbsp;m/s. Ako se izvor ili prijamnik zvu\u010dnih valova gibaju u odnosu na sredstvo kroz koje se valovi \u0161ire, prijamnik bilje\u017ei promjenu frekvencije ([[Dopplerov efekt|Dopplerov u\u010dinak]]). Zvu\u010dni valovi prenose energiju (jakost zvuka). Ljudsko uho osje\u0107a zvukom izazvanu\u00a0promjenu tlaka zraka ([[Akustika|akusti\u010dki]] tlak). Za zvu\u010dni val frekvencije 1&nbsp;kHz i jakosti koja odgovara pragu \u010dujnosti (\u0107\u0107I<sub>0</sub>\u0107\u0107\u00a0=\u00a010\u201312\u00a0W/m\u00b2), amplituda pomaka \u010destice iznosi oko 10\u201311\u00a0m, dok je amplituda akusti\u010dkoga tlaka oko 2\u00a0\u00b7\u00a010<sup>\u22125</sup>\u00a0[[Pa]]. Za zvuk na granici bola pomak je \u010destice\u00a010\u20135\u00a0m, a akusti\u010dki tlak 30\u00a0Pa. Glasno\u0107a zvuka jest osjet jakosti zvuka u ljudskom uhu. Ovisi o jakosti i frekvenciji zvuka. Razina glasno\u0107e izra\u017eena u [[fon]]ima jest, dogovorno, jednaka razini jakosti u [[decibel]]ima </ins>za <ins class=\"diffchange diffchange-inline\">zvuk frekvencije 1000&nbsp;Hz u cijelom podru\u010dju od granice \u010dujnosti do granice bola. Po\u010detci akustike pripisuju se [[Pitagora|Pitagorinim]] pokusima s [[titranje]]m niti. Radovi [[John William Strutt Rayleigh]]a bili su bitan prinos razvoju moderne akustike u 19.\u00a0stolje\u0107u.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=1265 |title=akustika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Teorija relativnosti ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Teorija relativnosti}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:1919 eclipse negative.jpg|mini|250px|desno|Otklon zrake [[svjetlost]]i u [[gravitacija|gravitacijskom]] polju Sunca se mjeri </ins>pri <ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[Pomr\u010dina Sunca|pomr\u010dini Sunca]], kad je glavnina sna\u017ene [[Sun\u010deva svjetlost|Sun\u010deve svjetlosti]] zaklonjena. Prvi puta je to mjerenje izvr\u0161eno 29. svibnja 1919., \u010dime je bila potvr\u0111ena [[Albert Einstein|Einsteineva]] [[teorija relativnosti]].]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Nonsymmetric velocity time dilation.gif|mini|desno|250px|S obzirom na referenti sustav (plavi sat), u [[teorija relativnosti|relativno]] ubrzanom crvenom satu vrijeme \u0107e te\u0107i sporije.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Teorija relativnosti''' ili '''relativisti\u010dka fizika''' je moderna fizi\u010dko-matemati\u010dka [[teorija]] koja potpuno obuhva\u0107a prirodne pojave na razini \u010destica (iznad kvantne razine koja je opisana [[Planckova konstanta|Planckovom konstantom]]) do kozmolo\u0161kih veli\u010dina (razine gra\u0111e i evolucije [[svemir]]a). Sadr\u017eaj relativisti\u010dke fizike [[Albert Einstein|Einsteinova]] je relativnost primijenjena u svim granama fizike, koja je zasnovana na postulatima [[Posebna teorija relativnosti|specijalne teorije relativnosti]] (1905.) i [[tenzor]]ske teorije gravitacijskog polja u [[Op\u0107a teorija relativnosti|op\u0107oj teoriji relativnosti]] (1916.), a njezino je upori\u0161te klasi\u010dni princip relativnosti. Newtonova mehanika u nepromijenjenom obliku vrijedi u svim [[Tromost|inercijskim]] sustavima (prostorima), tako da su inercijski sustavi u klasi\u010dnoj mehanici ekvivalentni. Prema Galileijevu na\u010delu relativnosti stvar je fizikalne slobode (izbora) koji \u0107e sustav biti u mirovanju, a koji u jednolikom gibanju. Fizikalne veli\u010dine, jednad\u017ebe gibanja i fizikalni zakoni u relativisti\u010dkoj fizici moraju biti invarijantni na [[Hendrik Antoon Lorentz|Lorentzove transformacije]]. To slijedi iz Einsteinovih postulata: </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[brzina svjetlosti]] ''c'' u [[vakuum]]u jednaka je u svim sustavima \u0161to se jedni prema drugima jednoliko gibaju; </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* u svim sustavima \u0161to se jedni prema drugima jednoliko gibaju vrijede isti zakoni prirode.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Prvi postulat \u2013 o stalnosti brzine svjetlosti u svim sustavima neovisno o brzini promatra\u010da \u2013 podrazumijeva se kao aksiom elektrodinamike, a drugi je postulat fundamentalni zahtjev kovarijantnosti fizikalnih zakona prirode. Granice to\u010dnosti </ins>i <ins class=\"diffchange diffchange-inline\">primjenljivosti klasi\u010dne fizike fenomenolo\u0161ki su opisane dvjema prirodnim konstantama, brzinom svjetlosti ''c''\u00a0=\u00a0299 792 458\u00a0[[Metar u sekundi|m/s]] (to\u010dna veli\u010dina, bez mjerne nesigurnosti), gornja granica brzine za bilo koju tvarnu \u010desticu i najve\u0107a brzina kojom se [[energija]], me\u0111udjelovanje ili informacija prenosi u realnim fizi\u010dkim prostorima, i [[Planckova konstanta|Planckovom konstantom]] ''h''\u00a0=\u00a06,6260755\u00a0\u2219\u00a010<sup>\u221234</sup>\u00a0[[D\u017eul|J]][[sekunda|s]], fundamentalnim kvantom djelovanja u fizici. Ako u nekom fizi\u010dkom sustavu neka njegova veli\u010dina, koja se dimenzijski podudara s Planckovom konstantom, ima vrijednost reda veli\u010dine Planckove konstante, sustav se tada mora promatrati kvantnomehani\u010dki.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www</ins>.<ins class=\"diffchange diffchange-inline\">enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=52373 |title=relativisti\u010dka fizika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Vremenska dilatacija ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Vremenska dilatacija}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Na temelju tih dvaju postulata Einstein je dobio jednad\u017ebe identi\u010dne Lorentzovim jednad\u017ebama. Iz dobivenih jednad\u017ebi izveo je Lorentzovu kontrakciju du\u017eina i takozvanu dilataciju vremena, to jest rezultat da sat u gibanju ide polaganije ako ga usporedimo sa satovima sustava u kojem mjerimo. U sustavu koji se giba brzinom ''v'' sat \u0107e i\u0107i sporije (''t''') od isto takva sata (''t'') u sustavu koji miruje. Taj se u\u010dinak naziva relativisti\u010dka dilatacija vremena:</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">:<math> \\Delta t' = \\gamma \\, \\Delta t = \\frac{\\Delta t}{\\sqrt{1-\\frac{v^2}{c^2}}} \\,</math></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Kontrakcija du\u017eine ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Kontrakcija du\u017eine}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Druga je posljedica [[Lorentzove transformacije|Lorentzovih transformacija]] kontrakcija du\u017eine u smjeru gibanja. Njezina duljina ''L'' u sustavu mirovanja mjeri se kra\u0107om od one vlastite ''L<sub>0</sub>'' u sustavu koji se giba brzinom ''v'', po jednakosti:</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">:<math>L=\\frac{L_{0}}{\\gamma(v)}=L_{0}\\sqrt{1-v^{2}/c^{2}}</math></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">gdje je: ''v'' - je relativna [[brzina]] izme\u0111u promatra\u010da i objekta koji se kre\u0107e, ''c'' -\u00a0 [[brzina svjetlosti]]. Dimenzije nekoga tijela ne mogu se isto tako apsolutno odrediti kao ni [[Vrijeme (fizika)|vrijeme]], jer i one ovise o stanju opa\u017ea\u010da. Einstein je izveo i teorem adicije brzina, kojim pokazuje da superpozicijom dviju brzina manjih od brzine svjetlosti opet izlazi brzina manja od brzine svjetlosti makar svaka od njih prelazi polovicu brzine svjetlosti. Dok su u Lorentza transformirane koordinate samo pomo\u0107ne varijable, u Einsteina su to prave fizi\u010dke veli\u010dine. Lorentzovo lokalno vrijeme, koje on razlikuje od pravoga vremena, u Einsteina postaje vrijeme doti\u010dnoga sustava i ravnopravno je s vremenskim podatcima bilo kojega drugog sustava. Prera\u010dunavanje takvih podataka iz sustava u sustav sadr\u017eano je u jednad\u017ebama transformacije. Time je karakteriziran mo\u017eda najve\u0107i misaoni korak koji je u\u010dinio Einstein. Odbacio je koncepciju Newtonova apsolutnoga vremena ozna\u010denu rije\u010dima: \"Apsolutno, istinsko i matemati\u010dko vrijeme te\u010de jednoliko po sebi i po svojoj prirodi i bez odnosa spram bilo \u010dega izvanjskoga, a drugim se imenom zove trajanje\". Jedan je od najdubljih rezultata Einsteinove pronicave analize spoznaja da istodobnost dvaju prostorno udaljenih doga\u0111aja nije apsolutna \u010dinjenica, ve\u0107 da ovisi o tome u kojem se koordinatnom sustavu ti doga\u0111aji promatraju.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Hydrogen transitions.svg|mini|desno|250px|Prijelaz elektrona i njihova rezultiraju\u0107a [[Vodikove spektralne linije|valna duljina za vodik]].]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Binding energy curve - common isotopes.svg|mini|desno|250 px|[[Nuklearna energija vezanja]] po nukleonu za neke [[izotop]]e.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Fission chain reaction.svg|250px|mini|desno|Jedna od mogu\u0107ih [[Nuklearna lan\u010dana reakcija|nuklearnih fisijskih lan\u010danih reakcija]]: 1. Atom [[uranij]]a-235 hvata spori neutron i raspada se na dva nova atoma (fisioni fragmenti \u2013 barij-141 i kripton-92), osloba\u0111aju\u0107i 3 nova neutrona i ogromnu koli\u010dinu energije vezanja (200 MeV). 2. Jedan od tih neutrona bude uhva\u0107en od atoma uranija-238 i ne nastavlja reakciju. Drugi neutron napu\u0161ta sustav bez da bude uhva\u0107en. Ipak, jedan od neutrona se sudara s novim atomom uranija-235, koji se raspada na dva nova atoma (fisioni fragmenti), osloba\u0111aju\u0107i 3 nova neutrona i ogromnu koli\u010dinu energije vezanja (200 MeV). 3. Dva se neutrona sudaraju s dva atoma uranija-235 i svaki se raspada i nastavlja reakciju.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Ekvivalencija mase i energije ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Ekvivalencija mase i energije}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Einstein je jednostavnom argumentacijom zaklju\u010dio da se [[masa]] tijela mijenja ako mu se promijeni [[energija]], i to tako da je promjena mase jednaka promjeni energije podijeljenoj s kvadratom [[brzina svjetlosti|brzine svjetlosti]]. On je to izrijekom protegnuo na sve vrste energije, premda je operirao samo s energijom zra\u010denja. Tu ekvivalenciju izme\u0111u mase i energije Einstein je izrazio rije\u010dima: \"Masa tijela mjera je za njegov iznos energije\". Taj rezultat nije drugo doli znamenita relacija:</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">:<math>E = m \\cdot c^2</math></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">pri \u010demu je: ''E'' = [[energija]] ekvivalentna masi (u [[d\u017eul]]ima), ''m'' = [[masa]] (u [[kilogram]]ima), i ''c'' = [[brzina svjetlosti]] u [[vakuum]]u (''[[celeritas]]'') (u [[metar po sekundi|metrima po sekundi]]).</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">koja je postala fundamentalna u [[nuklearna fizika|nuklearnoj fizici]] i [[astrofizika|astrofizici]]. S pomo\u0107u nje [[fizi\u010dar]]i su stekli nove spoznaje o strukturi materije i o prirodi energije koja dolazi od [[sunce|Sunca]] i [[zvijezda]], te o tome kako da se golema energija sadr\u017eana u [[Atomska jezgra|jezgrama atoma]] iskoristi u korisne, ali i, na\u017ealost, u [[rat]]ne svrhe.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Kvantna fizika ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Kvantna fizika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Kvantna fizika''' je grana fizike koja obja\u0161njava pojave u svijetu [[atom]]skih dimenzija, a realisti\u010dne kvantne sustave opisuje s pomo\u0107u\u00a0[[Schr\u00f6dingerova jednad\u017eba|Schr\u00f6dingerove jednad\u017ebe]]. Zasnovana je na shva\u0107anju da je [[energija]] koju sadr\u017ei neki fizikalni sustav [[kvant]]izirana, to jest da ne mo\u017ee poprimati sve vrijednosti u nekom neprekidnom nizu unutar nekog podru\u010dja, ve\u0107 je ograni\u010dena na pojedine odvojene (diskretne) vrijednosti. Obja\u0161njava pojave vezane uz mikroprocese u [[plin]]ovima, [[kristal]]ima, [[poluvodi\u010d]]ima, [[supravodljivost|supravodi\u010dima]], suprafluidima i drugo. U dana\u0161nje doba izdvojila su se podru\u010dja kao\u00a0[[kvantna mehanika]], \u00a0[[kvantna elektrodinamika]], \u00a0[[kvantna statistika]], [[kvantna teorija polja]], kvantna optika ([[laser]]), \u00a0[[kvantna kromodinamika]] i drugo, s te\u017enjom daljnjega \u0161irenja.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=34872 |title=kvantna fizika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Nuklearna fizika ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Nuklearna fizika}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Nuklearna fizika''' je grana fizike koja prou\u010dava gra\u0111u [[atomska jezgra|atomske jezgre]] i s njom povezane procese. Po\u010detkom nuklearne fizike smatraju se pokusi [[Ernest Rutherford]]a i [[Hans Geiger]]a izvedeni 1911. Promatranjem [[Pokus s alfa-\u010desticama i zlatnim listi\u0107em|raspr\u0161enja alfa-zraka na listi\u0107ima zlata]], Rutherford je zaklju\u010dio da u atomima mora postojati sredi\u0161nja jezgra pozitivnoga naboja u kojoj je koncentrirana [[Relativna atomska masa|masa atoma]]. Ustanovljeno je da broj [[proton]]a u jezgri odre\u0111uje svojstva atoma, odnosno [[Atomski broj|atomski ili redni broj elementa]] (''Z''). Broj [[neutron]]a u jezgrama istog elementa mo\u017ee biti razli\u010dit (takve se jezgre nazivaju [[izotop]]nima). Protoni i neutroni koji izgra\u0111uju atomsku jezgru (nukleus) nazivaju se [[nukleon]]ima. Ukupan broj nukleona u atomskoj jezgri nekoga [[nuklid]]a naziva se masenim brojem (''A''). Masa jezgre uvijek je manja od zbroja masa nukleona od kojih se sastoji, a razlika mase odgovara ekvivalentnoj energiji vezanja nukleona. Energija vezanja po nukleonu (''B/A'') razlikuje se od jezgre do jezgre i odre\u0111uje krivulju stabilnosti ovisno o masenome broju elementa (prema energiji vezanja po nukleonu mogu se predvidjeti fuzijski procesi na malim i fisijski na velikim vrijednostima masenoga broja).</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Energija zra\u010denja Sunca osloba\u0111a se u efektivnoj pretvorbi ([[niz proton-proton]]) 4 protona u jezgru [[helij]]a ([[Nuklearna fuzija|fuzijom]] kilograma [[vodik]]a u ne\u0161to manje od kilograma [[helij]]a osloba\u0111a se energija od 6\u221910<sup>14</sup> [[D\u017eul|J]]). [[Jaka nuklearna sila|Nuklearna sila]] koja je odgovorna za me\u0111udjelovanje nukleona na nukleon, privla\u010dna je sila koja dr\u017ei nukleone na okupu u atomskim jezgrama. Ona mora biti dovoljno jaka da nadja\u010da elektrostatsko odbijanje protona, koje je otprilike 137 puta sna\u017enije. Na temelju kratkoga dosega (10<sup>\u221215</sup> [[metar|m]]) [[Jaka nuklearna sila|jake nuklearne sile]], [[Hideki Jukava]] predvidio je masivne \u010destice, [[mezon]]e, kao njezine prijenosnike. Rije\u010d je o preostaloj (rezidualnoj) sili u odnosu na temeljnu jaku silu preno\u0161enu\u00a0[[gluon]]ima izme\u0111u\u00a0[[kvark]]ova, koji izgra\u0111uju same nukleone i op\u0107enito\u00a0[[hadron]]e. Jaka nuklearna sila pokazuje svojstvo nabojne neovisnosti, to jest iste je jakosti izme\u0111u bilo koja dva nukleona (protona i protona, neutrona i neutrona ili protona i neutrona). Na temelju toga se svojstva hadroni, koji se me\u0111usobno razlikuju samo po elektri\u010dnom naboju, grupiraju u izospinske multiplete (izospin).</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Za opis jezgre kao kvantnomehani\u010dkoga sustava, posebice za njezina kolektivna svojstva, uvedeni su nuklearni modeli. Tako su [[Hans Albrecht Bethe]] i [[Carl Friedrich von Weizs\u00e4cker]] za opis nuklearnoga vezanja uveli model kapljice teku\u0107ine, na temelju kojega se izra\u010dunava energija vezanja nukleona i obja\u0161njava pojava\u00a0[[nuklearna\u00a0fisija|nuklearne\u00a0fisije]]. Potom su razvijeni modeli nezavisnih \u010destica koji polaze od pretpostavke slabo vezanih nukleona, ponajprije model ljuske karakteriziran\u00a0magi\u010dnim brojevima. U istome modelu nespareni nukleoni odre\u0111uju vlastiti impuls vrtnje (zamah) jezgre, nuklearni [[spin]]. Nuklearne deformacije ozna\u010dene odstupanjem jezgri od sferi\u010dne ili osne simetrije povezane su s kolektivnim gibanjima nukleona. Ona dovode do pobu\u0111enja valentnih nukleona, ali i do dinami\u010dkih deformacija ([[vibracije]]) te stati\u010dkih deformacija ([[rotacija]]). Za razvoj modela deformiranih jezgri zaslu\u017eni su [[Gaja Alaga]] te [[Aage Niels Bohr]], [[Ben Roy Mottelson]] i [[James Rainwater]]. Ve\u0107ina atoma u prirodi ima stabilne jezgre. Samo atomi [[radioaktivnost|radioaktivnih]] elemenata nuklearnom transmutacijom prelaze u atome razli\u010ditih elemenata. Jedna od grana istra\u017eivanja u nuklearnoj fizici vezana je uz otkrivanje novih transuranijskih elemenata.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=44376 |title=nuklearna fizika |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2015.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Silicon.jpg|250px|mini|desno|[[Silicij]]evi kristali je naj\u010de\u0161\u0107i [[poluvodi\u010d]]ki materijal koji se koristi u [[elektronika|elektronici]] i za [[Solarni \u010dlanak|fotonaponski \u010dlanak]].]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Poluvodic 01.png|desno|mini|250px|[[Valencija (kemija)|Valentni]] pojasevi [[poluvodi\u010d]]a pokazuju potpuno popunjen valentni pojas i prazan vodljivi pojas. Fermijev nivo le\u017ei unutar zabranjenog pojasa.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Fizika \u010dvrstog stanja ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Fizika \u010dvrstog stanja}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Fizika \u010dvrstog stanja''' je grana fizike koja prou\u010dava strukturu tvari u \u010dvrstome stanju ([[krutine]]) te s pomo\u0107u [[Kvantna mehanika|kvantne fizike]] istra\u017euje svojstva i procese u [[kristal]]nome i [[Amorfna tvar|amorfnom obliku tvari]], svojstva kristalizirane tvari i pojave vezane uz promjene [[Mjerna veli\u010dina|fizikalnih veli\u010dina]] (na primjer [[temperatura|temperature]], [[tlak]]a, [[dimenzija]] i oblika mikrokristala, broja i vrste defekata u [[Kristalna re\u0161etka|kristalnoj re\u0161etki]] i drugo). Zakonitosti utvr\u0111ene za kristaliziranu tvar primjenjuju se djelomi\u010dno i na amorfne krutine ili smjese kristalne i amorfne tvari te [[viskoznost|visokoviskozne]] teku\u0107ine (na primjer fotoosjetljiva [[staklo|stakla]], krute [[polimer]]e, [[keramika|keramiku]] i drugo). [[Kristalografija|Mikroskopska teorija \u010dvrstog stanja]] primjena je kvantne mehanike na \u010dvrsto stanje. Njezini rezultati uspje\u0161no tuma\u010de kvalitativne razlike me\u0111u razli\u010ditim \u010dvrstim tijelima, a u mnogim slu\u010dajevima omogu\u0107uju i kvantitativni pristup svojstvima tih tijela. Budu\u0107i da je \u010dvrsto stanje sustav od velikog broja [[atom]]a, teorija \u010dvrstog stanja slu\u017ei se nizom pribli\u017eenja (aproksimacija). Tako se pretpostavlja da se pona\u0161anje [[atomska jezgra|atomskih jezgara]] i [[elektron]]a mo\u017ee opisivati nezavisno. Pri razmatranju gibanja jezgara ne uzima se u obzir gibanje elektrona, to jest atomi se promatraju kao cjeline. Takav je pristup opravdan za obja\u0161njenje nekih [[mehanika|mehani\u010dkih]] i [[termodinamika|termodinami\u010dkih]] svojstava koja potje\u010du od me\u0111usobnoga elasti\u010dnoga vezivanja atoma. Razmatraju li se [[Elektronska konfiguracija|elektronska stanja]], uzima se da atomske jezgre miruju. Ta je pretpostavka u znatnoj mjeri opravdana jer se u normalnim okolnostima elektroni gibaju znatno br\u017ee nego jezgre koje su mnogo ve\u0107e [[Relativna atomska masa|mase]] od elektrona. Kako su za svojstva \u010dvrstog stanja najva\u017eniji [[Valencija (kemija)|valentni]] elektroni, promatraju se samo ti elektroni, a utjecaj elektrona u dubljim elektronskim ljuskama uzima se u obzir kroz njihov doprinos [[elektri\u010dno polje|elektri\u010dnom polju]] oko jezgara. Pretpostavlja se da u prvom pribli\u017eenju (aproksimaciji) svaki valentni elektron mo\u017ee biti opisan vlastitom [[val]]nom funkcijom. Razvile su se dvije metode u opisivanju me\u0111udjelovanja (interakcije) valentnih elektrona: atomska aproksimacija i aproksimacija slobodnim elektronima.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=19793 |title=fizika \u010dvrstog stanja |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2014.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Supravodljivost ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Supravodljivost}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Supravodljivost''' je stanje pojedinih [[tvar]]i koje se na niskim [[temperatura]]ma o\u010dituje u nestanku njihova\u00a0[[Elektri\u010dni otpor|elektri\u010dnoga otpora]], prolasku\u00a0[[elektri\u010dna struja|elektri\u010dne struje]] kroz tanku [[izolator]]sku barijeru unutar njih bez elektri\u010dnoga otpora ('''Josephsonov u\u010dinak''' - [[Brian Josephson]]) i lebdenju [[magnet]]a iznad njihove povr\u0161ine ('''Meissnerov u\u010dinak''' - [[Walther Meissner]]).<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=58849 |title=supravodljivost |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2014.}}</ref> Supravod\u01c9ivost je [[kvantna mehanika|kvantnomehani\u010dka]] pojava i ne mo\u017ee se objasniti [[Klasi\u010dna mehanika|klasi\u010dnom fizikom]]. Tipi\u010dno nastaje u nekim [[materijal]]ima na jako niskim [[temperatura]]ma (ni\u017eim od -200 [[\u00b0C]]).</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">==== Poluvodi\u010di ====</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Poluvodi\u010di}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Poluvodi\u010di''' su [[materijal]]i kojima je [[Elektri\u010dna vodljivost|elektri\u010dna provodnost]] manja od provodnosti [[Elektri\u010dni vodi\u010d|vodi\u010da]], a ve\u0107a od provodnosti izolatora. Primjena poluvodi\u010da u [[elektronika|elektronici]] osniva se na mogu\u0107nosti promjene\u00a0elektri\u010dne provodnosti u \u0161irokim granicama, bilo promjenom sastava materijala, bilo primjenom vanjskih utjecaja. Elektri\u010dna svojstva poluvodi\u010da odre\u0111uje njihova [[atom]]ska struktura. Na temperaturi [[apsolutna nula|apsolutne nule]] (''T''\u00a0=\u00a00\u00a0[[Kelvin|K]]) valentni elektroni, [[elektron]]i s najve\u0107im energijama u atomima poluvodi\u010da, popunjavaju sve energije valentnoga pojasa elektronskih energijskih stanja i vezani su za mati\u010dni [[atom]].</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:PositronDiscovery.jpg|thumb|250px|Prva ikad napravljena slika [[pozitron]]a.]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:CERN akceleratori.png|desno|mini|250px|[[Akcelerator \u010destica]] i objedinjavanje prethodnih razvojnih koraka u akceleratorskom kompleksu supersudariva\u010da LHC (Veliki hadronski sudariva\u010d), u [[CERN]]-u kraj [[\u017deneva|\u017deneve]]. [[Proton]]i, [[ion]]i, [[elektron]]i i [[pozitron]]i po\u010detno se ubrzavaju u linearnim akceleratorima (LINAC), zatim u starom protonskom sinkrotronu iz 1959. (PS), odnosno u elektronskom sinkrotronu (BOOSTER). Sljede\u0107i je korak ubrzavanje u prstenu supersinkrotrona (SPS) i kona\u010dno upu\u0107ivanje u golemi prsten LEP/LHC na daljnje [[Ubrzanje|ubrzavanje]].]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[datoteka:Construction of LHC at CERN.jpg|mini|desno|250px|[[Kompaktni mionski solenoid]] ('''CMS''') detektor za [[Veliki hadronski sudariva\u010d]] ('''LHC''').]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">S porastom [[temperatura|temperature]] raste energija elektrona. U vodi\u010du se valentni i vodljivi pojas preklapaju, pa je broj slobodnih elektrona koji vode [[elektri\u010dna struja|elektri\u010dnu struju]] vrlo velik. U poluvodi\u010dima i izolatorima valentni i vodljivi pojas elektronskih energijskih stanja odvojeni su zabranjenim pojasom s energijama koje elektroni ne mogu poprimiti. Osloba\u0111aju se samo oni elektroni koji imaju dovoljno energije da preko zabranjenoga pojasa prije\u0111u u vodljivi pojas elektronskih energijskih stanja. \u0160irina zabranjenoga pojasa u izolatorima toliko je velika da u vodljivom pojasu elektronskih [[energija|energijskih]] stanja gotovo nema elektrona. Elektroni ostaju vezani za mati\u010dne atome i u izolatorima nema nosilaca elektri\u010dne struju.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">U poluvodi\u010dima je \u0161irina zabranjenoga pojasa elektronskih energijskih stanja manja. Na sobnoj temperaturi, vrlo mali, ali nezanemariv broj elektrona ima dovoljnu energiju da se oslobodi mati\u010dnog atoma i iz valentnoga presko\u010di u vodljivi pojas elektronskih energijskih stanja. Elektroni u vodljivom pojasu slobodno se gibaju unutar poluvodi\u010da i mogu voditi elektri\u010dnu struju. U atomima koje su elektroni napustili nastaju praznine (nazivaju se \u0161upljinama) koje mogu popunjavati elektroni susjednih atoma, ostavljaju\u0107i pritom \u0161upljine u atomima iz kojih dolaze, pa se \u0161upljine gibaju kao pozitivno nabijeni elektroni. Uz kretanje slobodnih elektrona kroz materijal, uspostavlja se i kretanje elektrona preko \u0161upljina. Niz prelazaka elektrona preko \u0161upljina mo\u017ee se jednostavnije promatrati kao kretanje \u0161upljina u suprotnome smjeru. Slobodni elektroni i \u0161upljine zajedni\u010dkim se imenom nazivaju nositeljima naboja. U poluvodi\u010du bez primjesa jednak je broj slobodnih elektrona i \u0161upljina.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">U elektronici [[silicij]] je naj\u010de\u0161\u0107e kori\u0161teni poluvodi\u010dki materijal. Atomi silicija imaju po 4 valentna elektrona. Ve\u017eu se me\u0111usobno u [[dijamant]]nu kristalnu strukturu, s rasporedom u kojem je svaki atom okru\u017een s \u010detiri susjedna atoma. Sna\u017ena [[kovalentna veza]] me\u0111u atomima temelji se na stvaranju elektronskih parova, a pritom svaki atom dijeli svoje valentne elektrone s 4 susjedna atoma.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">=== Fizika elementarnih \u010destica ===</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Glavni|Fizika elementarnih \u010destica}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">'''Fizika elementarnih \u010destica''' je grana fizike koja se bavi prou\u010davanjem [[Elementarna \u010destica|elementarnih \u010destica]] kao temeljnih sastavnica tvari i temeljnih sila. Utemeljena je s otkri\u0107em [[elektron]]a ([[Joseph John Thomson]], 1897.), [[neutron]]a ([[James Chadwick]], 1932.) te [[pozitron]]a ([[Carl David Anderson]], 1932.). Sve do po\u010detka 1950-ih nove su \u010destice otkrivane u [[Fotografija|fotoemulzijama]] koje su postavljane na planinama ili no\u0161ene balonima izlagane\u00a0[[Kozmi\u010dke zrake|kozmi\u010dkomu zra\u010denju]]. Do procvata otkri\u0107a \u010destica do\u0161lo je primjenom\u00a0[[Akcelerator \u010destica|akceleratora \u010destica]]. Ubrzavanjem \u010destica (na primjer elektrona i [[proton]]a) dobivaju se snopovi koji udaranjem na mete proizvode nove \u010destice. Pode\u0161avanjem apsorbera i magneta mogu se izdvojiti novonastale \u010destice u sekundarne snopove (pozitrona\u00a0e<sup>+</sup>, [[mion]]a\u00a0\u03bc, [[pion]]a\u00a0\u03c0, kaona\u00a0\u03f0, antiprotona\u00a0p-).</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Fizikalni svijet pokazuje slojevitu strukturu, pri \u010demu je za istra\u017eivanje svake sljede\u0107e ''ljuske'' trebalo ulo\u017eiti tisu\u0107u puta vi\u0161e energije: vanjski atomski omota\u010d upoznat je energijama reda [[elektronvolt]]a (eV), unutra\u0161njost atoma ispitivana je kiloelektronvoltnim (keV) rendgenskim zra\u010denjem, atomske jezgre energijama MeV-a, dok se kvarkovska struktura nukleona pojavljuje na ljestvici GeV-a. Tako je na suprasudariva\u010du protona i antiprotona teraelektronvoltnih (TeV) energija, teatronu kod Chicaga 1995., otkriven t-kvark (''kvark istine'' ili ''vr\u0161ni kvark''). Time su zaokru\u017eena tri nara\u0161taja\u00a0[[kvark]]ova i\u00a0[[lepton]]a, koji se pojavljuju u parovima: elektron (e) i elektronski neutrino (\u03bde), te gornji (u) i donji (d) kvarkovi prvog nara\u0161taja; mion (\u03bc) i mionski [[neutrino]] (\u03bd\u03bc) te \u010darobni (c) i strani (s) kvarkovi drugog nara\u0161taja; tau lepton (\u03c4) i njegov neutrino (\u03bd\u03c4) te kvarkovi istine (t) i ljepote (b) tre\u0107eg nara\u0161taja.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Sva je tvar od koje smo gra\u0111eni i koja nas okru\u017euje od \u010destica prvog nara\u0161taja, od elektrona u atomskim omota\u010dima te protona (p) i neutrona (n) u atomskim jezgrama, koji sadr\u017ee po tri kvarka prvog nara\u0161taja: p\u00a0=\u00a0uud i n\u00a0=\u00a0udd. Stoga se ''gornjim'' kvarkovima (u, c, t) pridru\u017euje [[elektri\u010dni naboj]] od 2/3 e, a ''donjim'' kvarkovima \u2013\u00a01/3\u00a0e (elementarnog pozitivnog elektri\u010dnog naboja). U kvarkovskoj slici postignuta je \u017eeljena ''elementarnost'' temeljnih \u010destica. Mno\u0161tvo otkrivenih \u010destica razli\u010ditih svojstava (elektri\u010dnoga naboja, spina, mase, magnetizma, \u2026) svedeno je na dvanaest temeljnih kvarkova i leptona, \u010destica [[spin]]a 1/2. Skup tih\u00a0[[fermion]]a treba jo\u0161 nadopuniti [[bozoni]]ma (spina 1) koji prenose sile izme\u0111u temeljnih \u010destica tvari.</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Uz [[foton]] (\u03b3) koji prenosi elektromagnetsko me\u0111udjelovanje, tu su nabijeni ba\u017edarni bozoni\u00a0W-bozoni (W+\u00a0i W\u2013) te neutralni\u00a0Z-bozon (Z0) koji prenose temeljno slabo me\u0111udjelovanje, a uz njih jo\u0161 osam\u00a0gluona koji prenose temeljno jako me\u0111udjelovanje izme\u0111u kvarkova. Takva slika s dvanaest temeljnih \u010destica tvari i dvanaest \u010destica prijenosnika temeljnih sila tvori dana\u0161nji\u00a0[[standardni model \u010destica]]. On je utemeljen kao [[kvantna teorija polja]], kojoj je polaznica\u00a0[[kvantna elektrodinamika]]. Prora\u010duni elektromagnetskoga me\u0111udjelovanja, koji zahvaljuju\u0107i klju\u010dnim doprinosima\u00a0[[Richard Feynman]]a, \u00a0[[Julian Seymour Schwinger|Julian Schwingera]] i\u00a0[[Shin'ichir\u014d Tomonaga|Shin'ichir\u014d Tomonage]], vode na suglasje s pokusima na desetak decimalnih mjesta, \u010dine kvantna elektrodinamika uzorom za teorije ostalih me\u0111udjelovanja. Njoj je naizgled najsli\u010dnija\u00a0[[kvantna kromodinamika]], teorija me\u0111udjelovana obojenih gluona koji prenose jako me\u0111udjelovanje kvarkova. Ipak, kvantna kromodinamika je znatno slo\u017eenija od elektrodinamike, o \u010demu svjedo\u010di i zato\u010deni\u0161tvo\u00a0kvarkova u\u00a0hadrone (kvarkovi se ne mogu opa\u017eati u slobodnom stanju na laboratorijskim udaljenostima).</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Teorija polja uspostavljena je i za [[Slaba nuklearna sila|slaba me\u0111udjelovanja]], prvotno na procesima prirodne\u00a0[[radioaktivnost]]i. Rije\u010d je o procesima koji omogu\u0107uju pretvorbu kemijskih elemenata. Temelj tomu je dinamika pretvorbe fermionskih vrsta, \u0161to vodi jedinstvenom opisu elektromagnetskih i slabih procesa. Problem renormalizacije, uklanjanja beskona\u010dnih doprinosa u ujedinjenoj elektroslaboj teoriji, rije\u0161en je u radovima\u00a0[[Gerardus 't Hooft]]a i\u00a0[[Martinus Veltman|Martinus J. G. Veltman]]a, za koje je dodijeljena [[Nobelova nagrada za fiziku]] 1999. Klju\u010dnu ulogu u tome ima takozvano spontano lomljenje simetrije elektroslabe teorije, koje upu\u010divalo na mogu\u0107nost postojanja do tada jo\u0161 neopa\u017eene\u00a0Higgsove \u010destice. Elektroslaba teorija predvidjela je otkri\u0107e [[Higgsov bozon|Higgsova bozona]] u [[Veliki hadronski sudariva\u010d|velikom hadronskom sudariva\u010du]] (LHC, [[Engleski jezik|engl]]. Large Hadronic Collider) na [[CERN]]-u u [[\u017deneva|\u017denevi]].</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">Fizika \u010destica prou\u010dava se i mnogobrojnim neakceleratorskim pokusima, posebno onima iz\u00a0neutrinske fizike. Usto u novije doba dolazi do zbli\u017eavanja fizike \u010destica i\u00a0[[Kozmologija|kozmologije]]. Rani je svemir u svojoj ''vru\u0107oj fazi'' prirodni [[laboratorij]] za procese koji se ne\u0107e nikad mo\u0107i izvoditi u zemaljskim uvjetima.<ref>{{Citiranje weba |url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=19794 |title=fizika elementarnih \u010destica |work=Hrvatska enciklopedija |publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krle\u017ea |year=2014.}}</ref></ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">== Izvori ==</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{izvori}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Hrvatska enciklopedija \u2013 autorska prava}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">== Poveznice ==</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Portal}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[Povijest fizike]] </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[Dodatak:Popis poznatih fizi\u010dara|Poznati fizi\u010dari]] </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[Nobelova nagrada za fiziku]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[Fizika ekspres]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [[Popis osnovnih tema u fizici]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">== Vanjske poveznice ==</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=19792 Hrvatska enciklopedija, \u010dlanak \"fizika\"]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/458717/physical-science Enciklopedija Britannica, \u010dlanak \"physical science\"] {{jezikk|en|engleski}} </ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Prirodne znanosti}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Fundamentalne interakcije}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">{{Op\u0107e grane u fizici}}</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div>\u00a0</div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[Kategorija:Prirodne znanosti]]</ins></div></td></tr>\n<tr><td colspan=\"2\" class=\"diff-side-deleted\"></td><td class=\"diff-marker\" data-marker=\"+\"></td><td class=\"diff-addedline diff-side-added\"><div><ins class=\"diffchange diffchange-inline\">[[Kategorija:Fizika| ]]</ins></div></td></tr>\n"
}
}